نحوه استفاده از دستگاه‌های فتوتراپی برای درمان زردی نوزاد

زردی نوزادی (هایپربیلی‌روبینمی) یکی از شایع‌ترین مشکلات در نوزادان است که با افزایش سطح بیلی‌روبین در خون و زرد شدن پوست و سفیدی چشم‌ها مشخص می‌شود. فتوتراپی یکی از موثرترین روش‌های درمانی برای کاهش سطح بیلی‌روبین در نوزادان است. در این مقاله، نحوه استفاده از دستگاه‌های فتوتراپی برای درمان زردی نوزاد را بررسی می‌کنیم.

مکانیسم عملکرد فتوتراپی

فتوتراپی با استفاده از نور با طول موج خاص (معمولاً در محدوده آبی 450-460 نانومتر) عمل می‌کند. این نور باعث تبدیل بیلی‌روبین به ایزومرهای محلول در آب می‌شود که می‌توانند از طریق ادرار و مدفوع دفع شوند. این فرآیند به کاهش سطح بیلی‌روبین در خون کمک می‌کند.

انواع دستگاه‌های فتوتراپی

1. فتوتراپی معمولی (استاندارد):

   • شامل لامپ‌های فلورسنت یا LED آبی که بالای تخت نوزاد قرار می‌گیرند
   • شدت نور متوسط (8-10 میکروواتّ/سانتی‌متر مربع/نانومتر)

2. فتوتراپی فشرده یا شدید:

   • دارای لامپ‌های قوی‌تر یا LED های با شدت بالاتر
   • شدت نور بالا (بیش از 30 میکروواتّ/سانتی‌متر مربع/نانومتر)

3. بیلی‌بلانکت یا پد فتوتراپی:

   • پد یا پتوی فیبر نوری که زیر نوزاد قرار می‌گیرد
   • برای استفاده در منزل یا همراه با فتوتراپی معمولی

4. فتوتراپی چندجانبه:

   • ترکیبی از منابع نوری از بالا و پایین برای افزایش سطح پوست تحت تابش

نحوه استفاده صحیح از دستگاه فتوتراپی

آماده‌سازی قبل از شروع فتوتراپی

1. ارزیابی نوزاد:

   • اندازه‌گیری سطح بیلی‌روبین خون
   • تعیین شدت زردی با استفاده از نمودارهای استاندارد سن-بیلی‌روبین
   • بررسی عوامل خطر (نارسی، ناسازگاری خونی، عفونت، کم‌آبی)

2. آماده‌سازی تجهیزات:

   • کالیبراسیون دستگاه و اطمینان از کارکرد صحیح لامپ‌ها
   • تنظیم فاصله مناسب بین منبع نور و نوزاد (معمولاً 30-50 سانتی‌متر برای لامپ‌های فلورسنت)
   • اطمینان از دمای مناسب محیط (36-37 درجه سانتی‌گراد)

روش انجام فتوتراپی

1. آماده‌سازی نوزاد:

   • لخت کردن نوزاد (فقط با پوشک)
   • پوشاندن چشم‌های نوزاد با محافظ مخصوص برای جلوگیری از آسیب به شبکیه
   • محافظت از ناحیه تناسلی با پوشک

2. قرار دادن نوزاد زیر دستگاه:

   • قرار دادن نوزاد در انکوباتور یا تخت مخصوص
   • تنظیم فاصله مناسب بین منبع نور و نوزاد
   • تغییر وضعیت نوزاد هر 2-3 ساعت برای افزایش سطح پوست در معرض نور

3. کنترل علائم حیاتی:

   • اندازه‌گیری دمای بدن هر 3-4 ساعت
   • کنترل تعداد تنفس و ضربان قلب
   • پایش میزان مایعات دریافتی و دفعی

4. تغذیه نوزاد:

   • قطع نکردن تغذیه در طول فتوتراپی
   • افزایش دفعات تغذیه (هر 2-3 ساعت) برای جلوگیری از کم‌آبی
   • خارج کردن نوزاد از زیر دستگاه برای تغذیه و بغل کردن

5. ارزیابی پاسخ به درمان:

   • اندازه‌گیری مجدد سطح بیلی‌روبین هر 12-24 ساعت
   • بررسی تغییرات ظاهری رنگ پوست
   • تنظیم شدت و مدت فتوتراپی براساس پاسخ به درمان

مدت زمان فتوتراپی

• فتوتراپی متناوب: 2-4 ساعت فتوتراپی، 1-2 ساعت استراحت (برای تغذیه و مراقبت)
• فتوتراپی مداوم: 24 ساعته، با وقفه‌های کوتاه برای تغذیه و مراقبت
• مدت کلی درمان: بسته به سطح بیلی‌روبین، سن نوزاد و پاسخ به درمان (معمولاً 1-3 روز)

عوارض جانبی فتوتراپی و مراقبت‌های لازم

1. کم‌آبی:

   • افزایش دفعات تغذیه
   • پایش وزن روزانه نوزاد
   • در موارد شدید، ممکن است تجویز مایعات وریدی لازم باشد

2. افزایش دفع مدفوع:

   • تعویض مکرر پوشک
   • مراقبت از پوست ناحیه تناسلی برای جلوگیری از سوختگی

3. افزایش دمای بدن:

   • کنترل مرتب دمای بدن
   • تنظیم دمای محیط
   • تنظیم فاصله لامپ‌ها از نوزاد

4. اختلالات چشمی:

   • استفاده صحیح از محافظ چشم
   • بررسی چشم‌ها از نظر ترشح یا قرمزی
   • برداشتن محافظ چشم در زمان تغذیه و مراقبت

5. اختلال ارتباط مادر و نوزاد:

   • تشویق مادر به لمس و صحبت با نوزاد حتی در زمان فتوتراپی
   • فراهم کردن امکان بغل کردن نوزاد در زمان تغذیه

ملاحظات خاص

1. فتوتراپی خانگی:

   • آموزش کامل والدین برای استفاده از بیلی‌بلانکت
   • پیگیری منظم توسط کادر درمان
   • ثبت دقیق زمان استفاده از دستگاه و مقدار تغذیه

2. معیارهای قطع فتوتراپی:

   • کاهش سطح بیلی‌روبین به میزان ایمن (معمولاً زیر 13-14 میلی‌گرم در دسی‌لیتر)
   • اطمینان از عدم بازگشت سریع سطح بیلی‌روبین پس از قطع درمان

3. پیگیری پس از ترخیص:

   • اندازه‌گیری مجدد بیلی‌روبین 24-48 ساعت پس از قطع فتوتراپی
   • آموزش به والدین درباره علائم هشدار زردی شدید

نتیجه‌گیری

فتوتراپی روشی موثر و ایمن برای درمان زردی نوزادی است. استفاده صحیح از دستگاه‌های فتوتراپی، رعایت اصول مراقبتی، و پایش دقیق وضعیت نوزاد در طول درمان، منجر به کاهش موثر سطح بیلی‌روبین و پیشگیری از عوارض زردی می‌شود. آموزش کادر درمان و والدین درباره نحوه صحیح استفاده از این دستگاه‌ها نقش مهمی در موفقیت درمان دارد.