کارگاه‌های صنعتی مانند نجاری، فلزکاری و رنگ‌کاری جزو فضاهایی هستند که در آن‌ها تولید آلاینده‌های هوا، ذرات معلق، بخارات سمی و گازهای مضر بسیار بالا است. در این محیط‌ها، تهویه مناسب نه‌تنها یک ضرورت برای سلامت کارکنان محسوب می‌شود، بلکه عاملی حیاتی در ارتقاء کیفیت محصولات، افزایش بهره‌وری و رعایت مقررات ایمنی به شمار می‌رود. در این مقاله به بررسی چالش‌های تهویه در این نوع کارگاه‌ها و ارائه راهکارهای مناسب برای طراحی و اجرای سیستم‌های تهویه صنعتی خواهیم پرداخت.

اهمیت تهویه در محیط‌های صنعتی آلوده

در فضاهای بسته و نیمه‌باز صنعتی، تجمع آلاینده‌ها می‌تواند به سرعت به سطحی برسد که برای سلامتی خطرناک است. تماس مداوم با ذرات گرد و غبار چوب در نجاری، بخارات مواد رنگی و تینرها در رنگ‌کاری یا دود و گاز ناشی از جوشکاری و برش در فلزکاری می‌تواند موجب بروز بیماری‌های ریوی، پوستی، و حتی اختلالات عصبی شود.

سیستم‌های تهویه صنعتی به‌گونه‌ای طراحی می‌شوند که بتوانند هوای آلوده را از محیط خارج کرده، هوای تمیز را جایگزین کنند و در عین حال مصرف انرژی را بهینه نگه دارند. قیمت سیستم تهویه صنعتی به عوامل زیادی بستگی دارد حتی میزان مصرف انرژی که برچسب A باشد یا C نیز در قیمت تاثیر گذار خواهد بود.

چالش‌های تهویه در کارگاه‌های نجاری

در کارگاه‌های نجاری، بیشترین آلودگی از گرد و غبار چوب ایجاد می‌شود. این گرد و غبار به راحتی در هوا پخش شده و به دلیل سبک بودن، مدت زیادی در معلق باقی می‌ماند.

چالش‌ها:

• تولید پیوسته ذرات ریز در هنگام برش، سنباده‌زنی و فرزکاری چوب
• خطر آتش‌سوزی ناشی از تجمع ذرات خشک چوب در سیستم تهویه
• ته‌نشینی گرد و غبار بر تجهیزات که باعث اختلال عملکرد آن‌ها می‌شود
• آسیب‌های تنفسی به دلیل استنشاق مداوم ذرات ریز چوب

راهکارهای تهویه در کارگاه‌های نجاری

در کارگاه‌های نجاری، اصلی‌ترین مشکل، گرد و غبار ناشی از برش و سنباده‌زنی چوب است. برای حل این مشکل، باید از سیستم مکش موضعی در نزدیکی دستگاه‌هایی که گرد و غبار تولید می‌کنند استفاده شود. این سیستم‌ها ذرات معلق را قبل از پخش شدن در فضا جذب می‌کنند. فیلترهای کیسه‌ای و سیکلونی نیز نقش مهمی در جمع‌آوری این گرد و غبار دارند و مانع از ورود آن‌ها به مجرای تنفسی افراد می‌شوند. از آنجایی که ذرات چوب قابلیت اشتعال دارند، استفاده از فن‌ها مانند جت فن کانالی و تجهیزات ضد جرقه در سیستم تهویه ضروری است. همچنین باید کانال‌ها و فیلترها به‌طور منظم تمیز شوند تا از انباشت ذرات و بروز خطرات احتمالی جلوگیری شود.

چالش‌های تهویه در کارگاه‌های فلزکاری

فلزکاری شامل فعالیت‌هایی مانند جوشکاری، برش پلاسما، سنگ‌زنی و سوراخ‌کاری است. این عملیات باعث تولید گازهای سمی، دود فلزات سنگین، و گرما می‌شوند.

چالش‌ها:

• دود فلزات سنگین مانند روی، کروم و سرب که بسیار سمی‌اند
• انتشار گازهای مضر از جمله دی‌اکسید نیتروژن، مونوکسید کربن و ازن
• افزایش شدید دما در محیط به‌دلیل فعالیت حرارتی
• عدم تهویه طبیعی کافی به‌خصوص در فضاهای سرپوشیده و کوچک

راهکارهای تهویه در کارگاه‌های فلزکاری

در کارگاه‌های فلزکاری، به‌ویژه در فرآیندهایی مانند جوشکاری، برش و سنگ‌زنی، گازها و دودهای مضر به سرعت وارد هوا می‌شوند. بهترین راهکار برای کاهش این آلودگی‌ها، استفاده از هودهای مکش موضعی در بالای ایستگاه‌های کاری است. این هودها آلاینده‌ها را قبل از پخش شدن در محیط جذب می‌کنند. همچنین، استفاده از فیلترهای قدرتمندی مانند فیلترهای HEPA و کربن فعال باعث حذف ذرات فلزی و گازهای سمی می‌شود. تلفیق تهویه موضعی با تهویه عمومی به بهبود جریان هوا در کل محیط کمک می‌کند. علاوه بر این، نصب سنسورهای کنترل کیفیت هوا به کارفرما این امکان را می‌دهد که به‌صورت لحظه‌ای از میزان آلاینده‌ها مطلع شود و در مواقع لزوم واکنش سریع نشان دهد.

چالش‌های تهویه در کارگاه‌های رنگ‌کاری

کارگاه‌های رنگ‌کاری معمولاً با مواد شیمیایی مانند تینرها، رزین‌ها، رنگ‌های پایه حلال و اسپری‌های صنعتی سر و کار دارند. این مواد به‌سرعت تبخیر می‌شوند و بخارات آن‌ها وارد سیستم تنفسی می‌شود.

چالش‌ها:

• بخارات قابل اشتعال و سمی با قابلیت انفجار بالا
• اشباع سریع فضای کار با بخار مواد حلال
• ضرورت تهویه پیوسته و پایدار در زمان رنگ‌پاشی
• الزامات ایمنی بالا بر اساس استانداردهای OSHA و NFPA

راهکارهای تهویه در کارگاه‌های رنگ‌کاری

رنگ‌کاری صنعتی با خطرات خاصی همراه است، زیرا بسیاری از رنگ‌ها و تینرها دارای بخارات قابل اشتعال و سمی هستند. برای مقابله با این چالش‌ها، بهترین راهکار استفاده از اتاقک‌های رنگ‌کاری یا اسپری‌بوت‌هاست که مجهز به سیستم تهویه کنترل‌شده و فیلترهای دو مرحله‌ای هستند. این اتاقک‌ها باعث می‌شوند بخارات سمی به سرعت تخلیه شده و در هوا پخش نشوند. همچنین، استفاده از فن‌های ضد انفجار در مسیر خروج هوا برای جلوگیری از احتراق بخارات رنگی الزامی است. طراحی سیستم تهویه به‌صورت جریان یک‌طرفه (مانند جریان هوای بالا به پایین یا طرف به طرف) کمک می‌کند تا هوای آلوده سریع‌تر خارج شود. توصیه می‌شود تهویه پس از پایان عملیات رنگ‌کاری نیز برای مدتی ادامه داشته باشد تا بخارات باقی‌مانده به‌طور کامل تخلیه شود.

اصول طراحی سیستم تهویه صنعتی موثر

برای اینکه یک سیستم تهویه در این نوع کارگاه‌ها کارآمد باشد، باید اصول زیر رعایت شود:

1. تحلیل دقیق نوع آلاینده‌ها و محل تولید آن‌ها
2. محاسبه ظرفیت تهویه بر اساس حجم محیط و میزان آلودگی
3. استفاده از تجهیزات استاندارد و ضد اشتعال در محیط‌های پرخطر
4. تقسیم تهویه به دو بخش عمومی و موضعی
5. دسترسی آسان به فیلترها برای سرویس و نظافت منظم
6. ایجاد جریان هوای منظم و جلوگیری از بازگشت هوای آلوده

جمع‌بندی

کارگاه‌های نجاری، فلزکاری و رنگ‌کاری به‌دلیل فعالیت‌های تولیدی خاص، در معرض آلاینده‌های متنوع و خطرناک قرار دارند. نبود تهویه مناسب در این محیط‌ها می‌تواند منجر به خسارات جبران‌ناپذیر جانی، مالی و کیفی شود. با طراحی و اجرای اصولی سیستم‌های تهویه صنعتی، می‌توان هم ایمنی محیط را تضمین کرد و هم کیفیت محصولات و سلامت کارکنان را بهبود داد. بهره‌گیری از تجهیزات استاندارد، نگهداری منظم سیستم‌ها و آموزش کارکنان از دیگر الزامات تهویه صنعتی موفق در این فضاهاست.